نقش عناصر معدنی در گیاهان

در این مقاله قصد داریم برخی مواد معدنی مورد نیاز گیاهان و وظایف هرکدام از آن‌ها در گیاهان را نام ببریم و یک توضیح مختصر در مورد برخی از آن‌ها بدهیم. گیاهان بدون عناصر معدنی قادر به تکمیل چرخه زندگی خود نیستند و از بین می‌روند. هیچ عنصری نمی‌تواند جایگزین عناصر دیگر شود و هر کدام نقش خود را ایفا می‌کنند. هر عنصر در متابولیسم گیاه دخالت کرده و نقشی را ایفا می‌کند.عناصر معدنی در گیاهان به دو دسته تقسیم می‌شوند، عناصر کم مصرف و عناصر پرمصرف و کمبود هر کدام باعث برهم ریختن چرخه زندگی گیاه می‌شود.نیتروژن، فسفر، گوگرد، منیزیم، پتاسیم و کلسیم از دسته عناصر پرمصرف در گیاهان هستند و عناصری چون منگنز، بور، روی، آهن، مس، کلر و مولیبدن از عناصر کم مصرف در گیاهان هستند.در برخی از گونه‌های گیاهی نیز عناصری چون سدیم و سیلیسیم کاربرد دارند و وجود آن‌ها ضروری است.نیاز هر گیاه به عناصر متفاوت بوده و هرکدام از گیاهان به تمام این عناصر احتیاج دارند و فقط میزان مصرف هر عنصر در متابولیسم گیاهان تفاوت دارد.

۱- نیتروژن (N):نیتروژن(ازت) یکی از فراوان‌ترین عناصر بر روی کره زمین می‌باشد ولی در اکثر گیاهان مشکل کمبود نیتروژن وجود دارد. باید توجه کنید که نیتروژن موجود در جو و پوسته زمین به طور مستقیم در دسترس گیاهان قرار نمی‌گیرد. نیتروژن یکی از مهم‌ترین عناصر برای گیاهان است چون این عنصر در ساخت کروفیل نقش داشته و با ترکیب انرژی خورشید، آب و دی اکسید کربن، قند تولید می‌کند که این فرایند فتوسنتز نامیده می‌شود.بیشتر گیاهان در طول زندگی خود نیتروژن را از خاک جذب می‌کنند و با افزایش سن در گیاه نیاز آن به نیتروژن افزایش میابد. زمانی که نیتروژن کافی در دسترس گیاه باشد، گیاه به سرعت رشد کرده، شاخ و برگ‌های سالم، سبز و شاداب بیشتری تولید می‌کند.معمولاً گیاهانی که دچار کمبود نیتروژن شوند رشد کمی دارند، کوچک مانده و شاخ و برگ ضعیفی تولید می‌کنند و رنگ برگ‌های آن معمولاً سبز کمرنگ مایل به زرد است، برگ‌های پیرتر می‌میرند چون گیاه نیتروژن باقی مانده در برگ‌های پیرتر را به سمت برگ‌های جوان‌تر منتقل می‌کند.از سوی دیگر اگر نیتروژن بیشتر از حد خود در دسترس گیاه قرار بگیرد گیاه به سرعت رشد می‌کند و سریع گسترش میابد. درنتیجه این گیاهان نمی‌توانند مواد حفاظتی در دیواره سلولی خود ایجاد کنند و تبدیل به گیاهی ضعیف می‌شوند و به راحتی آسیب می‌بینند.

۲- پتاسیم (K):پتاسیم باعث سوخت و ساز ازت شده و همچنین در فتوسنتز گیاه نقش دارد. وجود پتاسیم در گیاهان لازم بوده و یکی از عناصر ضروری گیاهان است. پتاسیم سیستم ایمنی گیاهان را تقویت می‌کند و برای مقابله با آفات و سرما گیاه را مقاوم می‌سازد. در گیاهان و درختان میوه، پتاسیم کیفیت میوه ها را افزایش داده، میوه‌ها شیرین‌تر شده و طول عمر آن‌ها بیشتر می‌شود. در برخی گیاهان مانند کاکتوس‌ها وجود پتاسیم برای گلدهی اجباری است و اگر این ماده به مقدار کم در دسترس قرار گیرد، گلدهی صورت نگرفته یا گل‌ها ضعیف و کوچک با عمر کم ظاهر می‌شوند.پتاسیم گیاه را به خشکی مقاوم می‌کند و از بیماری‌هایی چون بیماری‌های قارچی جلوگیری می‌کند.پتاسیم جزو عناصر متحرک در گیاهان می‌باشد. اگر مقدار عناصری چون نیتروژن، کلسیم یا فسفر بیش از اندازه شوند مقدار جذب پتاسیم در گیاه کاهش میابد.با کمبود پتاسیم علائمی در گیاه ظاهر می‌شود مثلاً نوک برگ‌ها یا حاشیه برگ‌های مسن‌تر می‌سوزد که در اصطلاح به آن نوک سوختگی یا لب سوختگی میگویند.گیاهانی که با کمبود پتاسیم مواجه می‌شوند کم رشد بوده، حالت شادابی خود را از دست می‌دهند، در برابر بیماری‌ها حساس‌تر شده و امکان مرگ گیاه نیز وجود دارد.

۳- فسفر (P):یکی دیگر از عناصر مهم در گیاهان است که وجود آن برای رشد گیاه ضروری است. فسفر در تولید بذر و میوه‌ها نقش داشته و کمبود آن باعث توقف میوه در گیاهان می‌شود. همچنین فسفر نیز در گلدهی گیاهان نقش داشته و باعث گلدهی شده و در جلو انداختن سن بلوغ گیاهان نقش دارد. فسفر باعث گسترش ریشه در گیاهان جوان و جوانه‌هایی که تازه از بذر تشکیل شده‌اند می‌شود و وجود آن در مراحل ابتدایی رشد گیاه نقش دارد، به گونه‌ای می‌توان گفت گیاهان جوان جذب بهتر و بیشتری از فسفر دارند و به این ماده نیاز بیشتری دارند.در اثر کمبود فسفر برگ‌های پایینی ریزش کرده، تعداد برگ‌ها کمتر شده و جوانه‌ها از بین می‌روند، تعداد شکوفه‌ها و میوه‌ها کمتر شده یا متوقف می‌شود. رشد طولی ساقه گسترش میابد و گیاه دراز و باریک با برگ‌های کمتر که ظاهری زشت و بدفرم به خود می‌گیرد و همچنین ریشه‌ها گسترش نمیابند به خصوص گیاهانی که تولید ریشه هوایی می‌کنند.

۴- کلسیم (Ca):کلسیم یک ماده معدنی مفید برای گیاهان است که وجود آن در گیاه ضروری است بخصوص گیاهانی که میوه تولید می‌کنند. کلسیم سیستم ایمنی گیاهان را تقویت کرده و آن ها را در مقابلتهدیدات و خطرات احتمالی مقاوم می‌سازد. کلسیم در گیاهانی که میوه تولید می‌کنند باعث می‌شود میوه‌ها تردتر، شیرین‌تر و خوش طعم و خوش عطر شوند و همچنین مدت انبار داری و مدت طول عمر میوه ها را افزایش می‌دهد. کمبود این ماده باعث گندیدگی میوه‌ها و کاهش طول عمر آن‌ها می‌شود و همچنین گیاهان میوه‌هایی با کیفیت پایین‌تری تولید می‌کنند. کمبود کلسیم باعث نرم شدن دیواره سلولی ساقه گیاه می‌شود و گیاهان آسیب پذیر تر می‌شوند. کمبود کلسیم بر روی رشد ریشه تأثیر می‌گذارد و گیاهان با ریشه‌های کم و ضعیف رشد می‌کنند و همچنین برگ‌های جوان بد شکل و چروکیده ظاهر می‌شوند.

۵- آهن (Fn):مهم‌ترین کار آهن در چرخه گیاهی تولید کروفیل یا همان قند می‌باشد که انرژی گیاهان از طریق کروفیل ها تأمین شده و باعث رشد گیاهان می‌شود. این ماده همچنین در سبزینه گیاه نقش دارد و عدم وجود آن باعث از بین رفتن رنگ سبز برگ‌ها می‌شود. این ماده در ساخت و تشکیل پروتئین نیز نقش دارد و می‌توان گفت یکی از عناصر مهم گیاهان است. آهن عنصر غیر متحرک بوده و به همین علت علائم کمبود آن بیشتر در برگ‌های بالایی یا برگ‌های جوان‌تر ظاهر می‌شود. با کمبود آهن برگ‌ها زرد شده به گونه‌ای که رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند.هدف از از این مقاله آشنایی با برخی از عناصر مهم بود و به دلیل فراوان بودن تعداد آن‌ها قادر به توضیح دادن برخی از عناصر نبودیم و فقط برخی از مهم‌ترین آن‌ها که بیشتر با کمبود آنها در گیاهان مواجه می‌شویم را نام برده و توضیح مختصری از کاربرد و نقش آن‌ها دادیم. اگر در این زمینه تجربه یا سؤالی داشتید حتماً با ما در قسمت نظرات در میان بگذارید تا ما و دوستان نیز از تجربیات شما استفاده کنیم.